JAK ZARAZIĆ UCZNIÓW CZYTANIEM? MAMY ROZWIĄZANIE!
Polonista to bardzo często pierwsza osoba w życiu młodego człowieka, która potrafi i, co więcej, ma obowiązek, zarazić go czytaniem, wskazać wartościowe książki, czyli ukształtować gust literacki. Wprowadzanie młodzieży w świat literatury i zaszczepianie pasji czytania to ogromna odpowiedzialność. Jakim czytelnikiem stanie się w dorosłym życiu dzisiejszy uczeń zależy od tego, jakie doświadczenia wyniesie z kolejnych etapów edukacji. Co więc do czytania proponować młodym odbiorcom? Które książki będą w stanie ich zafascynować i zachęcić do sięgania po kolejne interesujące pozycje? Rozważań część pierwsza.
WYNALEZIONO LEKARSTWO NA NIECZYTANIE?
Dobrym rozwiązaniem jest sięgnięcie po zyskującą obecnie ogromną popularność, szczególnie wśród młodzieży, literaturę fantastyczną. Drzemie w niej niemały potencjał do zaciekawienia wielu początkujących nastoletnich czytelników. W dobie gwałtownego spadku poziomu czytelnictwa „zarażenie czytaniem” staje się znacznie ważniejsze niż kanoniczność proponowanych lektur.
Niestety, wielu nauczycieli patrzy na fantastykę z nieskrywaną niechęcią, twierdząc, że nie posiada ona żadnych wartości edukacyjnych ani wychowawczych. Wśród uczniów krąży nawet obiegowa opinia, jakoby ich poloniści „bali się fantastyki”. Zdarza się, że nauczyciele nie znają sztandarowych pozycji tego nurtu, nie potrafią rozmawiać z uczniami o ich ulubionych twórcach i dziełach, ponieważ sami takiej literatury nie czytają. Taka postawa nauczycieli zniechęca wielu młodych ludzi do czytania. Może więc warto przyjrzeć się bliżej gatunkowi, który skutecznie przyciąga i fascynuje młodzież?
MAJSTERSZTYK CZY GRAFOMANIA?
Fantastyka to wcale nie „gorsza kategoria”! Posiada dokładnie taką samą wartość literacką jak każdy inny nurt współczesnej literatury popularnej. Niczym nie ustępuje obecnej powieści obyczajowej, romansowi czy też kryminałowi. Wśród wielu pozycji z tego gatunku można odnaleźć zarówno tytuły kiepskie, jak i będące majstersztykami na wysokim poziomie artystycznym, prawdziwymi popisami kunsztu pisarskiego. Przykłady w kolejnych artykułach.
Tym, co najczęściej odstręcza nauczycieli od utworów fantastycznych, jest ich tematyka. Cóż bowiem ciekawego i wartościowego może kryć się za opowieściami o inwazjach kosmitów, robotach, smokach czy dziwacznych „stworach i potworach”? Niestety, właśnie w ten sposób najczęściej klasyfikuje się fantastykę. Spróbujmy jednak przezwyciężyć zakorzenione głęboko uprzedzenia i trzeźwym okiem spojrzeć na fantastykę, z punktu widzenia uniwersalnego wartościowania literatury. Zastanówmy się, co jest i co powinno być ważne dla młodego czytelnika dokonującego wyboru lektury, która ma szansę go zainteresować.
KOSMICI, SMOKI I ROBOTY… FUJ?
Młodzi ludzie lubią fantastykę, ponieważ taka forma przekazu pozwala im lepiej zrozumieć przesłania zawarte w utworach literackich. Inwazje kosmitów, bunty robotów, historie o smokach i elfach są dla współczesnych nastolatków dokładnie tym, czym dla ich rówieśników z poprzednich epok historycznych były alegorie, metafory i aluzje. Te środki wyrazu istniały właściwie od zarania dziejów literatury i były przez twórców poszczególnych czasów i nurtów ubierane w najróżniejsze – bardziej lub mniej fantazyjne – formy. Fantastyka to właśnie „nowoczesna alegoria zastanej rzeczywistości”.
Motywy i problematyka, po które sięga ten prąd, niczym nie różnią się od tych, które są obecne w tzw. literaturze mainstreamowej (nurtu głównego). Dotykają ważkiej tematyki polityki, religii, moralności, etyki, filozofii, tolerancji, patriotyzmu, współczesnych zjawisk społecznych, wpływu rozwoju technologicznego na ludzkość. Książki fantastyczne opowiadają o podstawowych potrzebach człowieka, sposobach ich zaspokajania i skutkach ich ignorowania. Wielu twórców przedstawia ambitne rozważania egzystencjalne, pod płaszczykiem fantastyki komentuje rzeczywistość zastaną w prawdziwym świecie, tworzy ciekawe rysy psychologiczne postaci, omawia skomplikowane relacje międzyludzkie oraz realne problemy współczesnych społeczeństw.
STARE WZORCE W NOWYM UBRANKU?
Fantastyka to także literatura parenetyczna na miarę obecnych czasów. Kreacje bohaterów powieści z tego nurtu najczęściej opierają się na prostym i z ogromnym powodzeniem wykorzystywanym przez wieki schemacie. Fantastyka w sposób bardzo obrazowy ukazuje podstawowe wzorce postaw. Znajdziemy tutaj zupełnie nowe, bardziej zrozumiałe dla współczesnej młodzieży i lepiej trafiające w jej wyobrażenia formy archetypów postaci, które literatura eksploatuje właściwie od zawsze. Będą to więc mądrzy starcy, odważni i honorowi rycerze, wojownicy lub żołnierze, odpowiedzialni i sprawiedliwi władcy oraz dowódcy, patrioci, artyści, naukowcy… W większości utworów fantastycznych podział na protagonistów i antagonistów jest jasny i klarowny, oparty o silny kontrast, dzięki czemu młody czytelnik nie będzie miał problemów z rozróżnieniem, które z przedstawionych postaw bohaterów są pozytywne, a które negatywne.
Literatura fantastyczna posiada jeszcze jedną ważną zaletę, o której pedagodzy często zapominają. Doskonale działa na wyobraźnię! Wiele fantastycznych światów przedstawionych to całe ogromne, doskonale dopracowane uniwersa, tworzone z niebywałym pietyzmem i drobiazgowością. Nierzadko kreowaniu takich światów towarzyszy także popis umiejętności warsztatowych autora, piękno języka i malowniczość opisów.
Twórcy posiłkują się odmienną formą, innymi środkami wyrazu. Po prostu ubierają stare, dobrze znane wątki, motywy, toposy i archetypy w nowe szaty, skrojone dokładnie na miarę czytelnika, do którego adresują swoje dzieła, by jak najskuteczniej do niego dotrzeć. Być może właśnie takie narzędzia są dla współczesnej młodzieży najbardziej czytelne i wyraziste. Dlaczego więc nie zachęcić uczniów do poznawania literatury i rozkochiwania się w niej, posiłkując się właśnie takim narzędziem?
Ten artykuł jest częścią cyklu „Nie bój się fantastyki”. O tym, co to za cykl, przeczytasz TUTAJ.